گردشگری بی پشتوانه نفتی ها - مجله کارنیکان

این غفلت سبب شد کشوری چون آذربایجان که پیش از این نیز در سرقت مشاهیر و مفاخر ایران سابقه داشته، مدعی گردد که نخستین چاه نفت در این کشور نوپا کشف شده است.

بازدید بالاترین شخصیت سیاسی این کشور یعنی الهام علی اف از موزه نفت باکو در منطقه بی بی هیبت ناحیه شیخون در آبشوران باکو به این خبر رسمیت بخشید تا از این راه بتوانند هم کشور خودشان را مطرح و همجهانگردان بیشتری را به این کشور راهنمایی نمایند.

نقطه مقابل هوشیاری آذربایجان، ایران است. 112سال از کشف نفت در ایران می گذرد اما فقط پنج سال است که وزارت نفت به فکر جمع آوری اسناد، تصاویر، تجهیزات و ماشین آلات قدیمی افتاده و تا به امروز پنج موزه در شهرهای مختلف کشور افتتاح نموده که در مراسم افتتاح هیچ کدام نه تنها حسن روحانی، رئیس جمهور بلکه بیژن نامدارزنگنه، وزیرنفت نیز حضور نداشته اند و این نشان از بی اهمیتی بخش تاریخی و فرهنگی نفت برای مسوولان دارد؛ بخشی که می تواند به جذب جهانگرد و درآمدزایی بیشتر این حوزه یاری کند.

با وجود آنکه بسیاری از اسناد طی سال ها از بین رفته اند تا به امروز بیش از 40میلیون برگه سند تاریخی و 13هزار شی باارزش شناسایی شده و 124 نقطه مرتبط با تاریخچه نفت در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.

در تازه ترین اقدام نیز پنجمین موزه صنعت نفت ایران، موزه نفت سوزهای کرمان که پس از موزه نفت سبزوار، موزه بنزین خانه آبادان، موزه کارآموزان آبادان و موزه پمپ بنزین دروازه دولت تهران واقع شده است در ساختمان قدیمی کنسولگری انگلستان در کرمان افتتاح شد.

از جاذبه های موزه نفت سوزهای کرمان علاوه بر اشیایی که در آن واقع شده است، مروری بر تاریخچه کارخانه های سازنده نفت سوز ایرانی همچون ارج، آزمایش و عالی نسب است که برای نخستین بار گردآوری شده است.

چرا نفت سوزها؟

تنوع بخشی و نگاه همه جانبه تخصصی به هریک از مقولات مرتبط با صنعت نفت، جلوگیری از فراموشی موضوع و محتوا و به دنبال آن ازدست نرفتن مستندات و اشیای مرتبط با موضوع نفت سوزها و توجه به مردمی تربودن موضوع نفت سوزها و ارتباطی که با اهالی منطقه و نیز تامین و توزیع نفت منطقه پیدا می نماید از مهم ترین دلایل اختصاص موزه ای برای نفت سوزها در کرمان است.

اکبر نعمت اللهی، مدیر موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت درباره این موزه می گوید: برای راه اندازی این موزه با چالش ها و موانع مختلفی روبه رو بودیم که مهم ترین آن نبود دسترسی به هرگونه شیء و سند مرتبط با موضوع بود. عمارت باغ آقا که در دوره ای در اختیار کنسولگری انگلستان و سپس شرکت نفت انگلیس و ایران و در نهایت شرکت ملی نفت بود خالی از هرگونه اثر ملموس تاریخی بود، برخلاف دیگر موزه های نفت همچون بنزین خانه و کارآموزان صنعت نفت آبادان، پمپ بنزین دروازه دولت تهران و حتی صنعت پخش سبزوار که بخشی از میراث باقیمانده از گذشته را در دل خود داشتند؛ لذا دست اندرکاران طی ماه ها تحقیق و پژوهش، سفرهای طولانی و پی درپی به اقصی نقاط کشور و رایزنی با موزه ها و مراکز فرهنگی و آرشیوی در ایران و سراسر جهان توانستند مستنداتی را گردهم آورند که در نوع خود کم نظیر و حتی بی نظیر هستند. با قاطعیت می توانیم بگوییم موزه ای با محتوا و رویکرد مشابه نظیر موزه نفت سوزها و تنوع اشیای به نمایش درآمده در آن در ایران، در خاورمیانه و حتی در جهان وجود ندارد. به این ترتیب درنهایت با 300نمونه دستگاه نفت سوز که از 16استان کشور گردآوری شده اند، موزه راه اندازی شد.

ضرورت آزادسازی محوطه کنسولگری

نکته ای که درباره موزه نفت سوزهای کرمان وجود دارد این است که طی سال های گذشته در محوطه باغ آقا که همان کنسولگری انگلیس است، بناهایی ساخته شده که هم اکنون محل اقامت مدیران شرکت نفت است و این موزه در میان خانه های مدیران واقع شده است که کار را برای بازدید کمی سخت می نماید و امید است این خانه ها نیز با دستور وزیرنفت به جای دیگری منتقل گردد تا تمام مجموعه در اختیار موزه ها، مرکز اسناد و کتابخانه مرتبط قرار گیرد.

تاریخچه عمارت

موزه نفت سوزها در عمارتی موسوم به باغ آقا راه اندازی شده که در اواخر دوره زندیه و اوایل حکومت قاجار به دستور ابوالحسن خان بیگلربیگی محلاتی، حاکم وقت کرمان در محله زریسف که یکی از محلات خوش آب وهوای این شهر بوده، ساخته شد. سال1273 خورشیدی زمانی که ژنرال سرپرسی سایکس، مامور تاسیس کنسولگری انگلیس در کرمان و به دنبال آن تشکیل پلیس جنوب(تپانچه داران جنوب پارس) شد با اجاره اولیه عمارت که بعدها آن را خرید، منزل و محل کار خود را به این عمارت منتقل کرد. بعدها نیز شرکت نفت ایران و انگلیس در این محوطه شکل گرفت.

پس از ملی شدن صنعت نفت این مجموعه ابتدا در اختیار شرکت ملی نفت بود و با شکل گیری شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی به عنوان مکانی برای اقامت مدیران ارشد و انجام بعضی اموراداری و استخدامی مورد بهره برداری نهاده شد و تعدادی واحد مسکونی در آن ساخته شد.

همه موزه های ساخته شده و در حال ساخت صنعت نفت

موزه های نفت آبادان: درحال حاضر پنج نقطه برای تاسیس موزه در شهر آبادان نظر گرفته شده که از این مناطق موزه بنزین خانه آبادان در محل نخستین صندلی سوخت کشور در 28دی95 و موزه کارآموزان آبادان در محل آکادمی حرفه ای صنعت نفت، 25دی96، گشایش یافته و به روی عموم باز شدند.

موزه پمپ بنزین در تهران: صندلی سوخت شماره6 یا همان پمپ بنزین دروازه دولت تهران در سال های پایانی دهه1310 هجری شمسی مقارن با دوره پهلوی اول، توسط شرکت نفت انگلیس و ایران جهت توزیع فرآورده های نفتی همچون نفت سفید، بنزین و امشی احداث شد. ساختمان این صندلی که سال ها به صورت متروکه رهاشده بود، پس از آغاز فعالیت مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت در دستور کار موزه شدن نهاده شد و در تیر1398 افتتاح شد.

مسجد سلیمان شهر موزه های نفتی : در مسجدسلیمان، شهر خاستگاه صنعت نفت ایران، در حال حاضر پنج نقطه برای تاسیس موزه های نفت در نظر گرفته شده است که عبارتند از: چاه شماه یک، چشمه های نفتی سی برنج، نیروگاه تمبی، کارخانه تقطیر و گوگردسازی بی بیان و کارخانه تقطیر نمره 9 موزه صنعت نفت غرب در کرمانشاه : این موزه در شهر کرمانشاه و در محل کارخانه حلب سازی و حلب پرکنی پالایشگاه کرمانشاه (با قدمتی یک صدساله) تاسیس خواهد شد.

تلمبه خانه دارخوین، خط مقدم جبهه، موزه : روستای دارخوین از جمله تلمبه خانه هایی بود که تا پیش از افزایش فراوری نفت از میدان اهواز، نفت مسجدسلیمان را به پالایشگاه آبادان منتقل می کرد و درواقع کل احتیاج پالایشگاه به نفت خام به وسیله این خط لوله تامین می شد. در زمان جنگ تحمیلی و به ویژه در زمان حصر آبادان، دارخوین به خط مقدم جبهه تبدیل شد و پس از شکست حصر آبادان نیز مقر تدارکات عملیات بود. براساس طرح جدید مطالعاتی تلمبه خانه دارخوین قرار است ساختمان ها و تاسیسات این تلمبه خانه به موزه نفت تبدیل گردد.

سبزواری های پیشتاز در موزه نفت: موزه نفت سبزوار، نخستین موزه صنعت نفت ایران (پیش از راه اندازی طرح موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت) است که در سال های میانی دهه1380 در این شهرستان با همت کارکنان شرکت پخش فرآورده های نفتی منطقه راه اندازی شد.

مرجان حاجی رحیمی - ایران / روزنامه خبرنگاران