کاش می شد این آب را ذخیره کرد - مجله کارنیکان

نمی شد آب راهی عمیق این جا باشد تا این آب ها، رهسپار رود و تالاب شوند و خانه های مردم را خراب ننمایند؟ تا دام هایشان نمیرند؟ تا برای فرار از سیل روی نخل های خرما پناه نگیرند و گاندوها (تمساح های پوزه کوتاه) در منطقه پراکنده نشوند؟ تا بتوانند از پرآب شدن تالاب جازموریان لذت ببرند؟

حمیدرضا خدابخشی، کنشگر آب و محیط زیست معتقد است که سیل سیستان و بلوچستان از نظر بزرگی روان آب و بارش از دهه هفتاد تا الآن، سومین بوده است. او به خبرنگار هفته نامه دوچرخه می گوید: سد پیشین در بلوچستان، چهارهزار مترمکعب سرریز نموده است. این برای رودخانه های بزرگ خوزستان قابل درک است. از سال 1395 تا الآن دوبار در سد دز سرریز داشتیم که یک بار شش هزار مترمکعب بر ثانیه بوده، اما رودخانه بزرگ دز کجا و رودخانه های کوچک سیستان کجا؟

او درعین حال معتقد است که اطلاع رسانی گسترده و سریع جهانی امروز باعث شده که سیل، گسترده تر به نظر برسد درحالی که در سال های گذشته سیلاب های بزرگتری در همین منطقه رخ داده است.

• سال جاری زیاد سیل نیامده؟ از عیدتا به حال دوتا سیل بزرگ داشتیم؟

در کشور ما سال آبی از مهر شروع می گردد و تا 31 شهریور سال بعد ادامه می یابد. اگر در یک سال هجری شمسی، فروردین و دی سیل دارید، از نظر تقویم آبی، سیل فروردین برای سال گذشته است. الآن ما در سال آبی 99- 98 هستیم و این دو اتفاق در یک سال شمسی و دوسال آبی رخ داده اند.

• می گویند دوره ترسالی رسیده، این خبر درست است؟

درباره آب وهوا، اولین جمله ای که باید گفت این است که آب و هواشناسی و تغییرات اقلیمی، شامل عدم قطعیت است. اگر من به شما گفتم همین فرایند را تا اردیبهشت خواهیم داشت، از من نپذیرید، چون جمله ام غلط است. باید بگویم محتمل است همین فرایند را تا اردیبهشت داشته باشیم. همواره قسمتی را باید بگذاریم برای این که ممکن است نداشته باشیم.

• وقتی در یک فصل، دچار عدم قطعیت هستیم، چه طور می توانیم پیش بینی طولانی مدت داشته باشیم؟

البته تغییرات آب وهوایی از گذشته به آینده می آیند؛ مثلاً از سال 1350 تا الآن فرایندیابی می نمایند که وضع بارش ها یا آب وهوا چگونه بوده است؟ سال آبی گذشته ما، ترسالی بوده است، اما یک سال در آمار 60 ساله، تأثیر زیادی ندارد و روی متوسط ها اثر نمی گذارد. اگر چندسال متوالی این اتفاق بیفتد می تواند متوسط ها را تغییر بدهد.

• الآن متوسط ها چه چیزی را نشان می دهند؟

اتفاقاً الآن متوسط ها بیانگر این هستند که ما به سمت خشک سالی می رویم. ما در فاصله زمانی کوتاه، میزان بارندگی را با حجم زیاد داریم؛ مثلاً در اهواز در دوساعت، 75 میلی متر بارش داشتیم. این 75 میلی متر قبلاً ظرف یک ماه اتفاق می افتاد.

تعداد بارش ها کاهش پیدا نموده، اما حجم بارش افزایش داشته است. این فرایند می گوید میزان حجم در طول سال کاهش پیدا می نماید یعنی سیل و خشک سالی را با هم داریم.

• سیل و خشک سالی هم زمان امکان پذیر است؟

بله. مثلاً محصولات کشاورزی در یک فصل برداشت می گردد. سیستان و بلوچستان بارندگی تمام سالش را در دو روز داشته و این به نفع کشاورزی نیست؛ کشاورز هر 10روز یک بار آب می خواهد.

امیدواری ما در زمستان این است که بارش ها 10روز یک بار تکرار شوند. به این بارش ها، آب سبز می گویند. بارانی که متناوب تکرار می گردد.

• این امکان وجود نداشت که آب های ناشی از سیل، جمع و ذخیره سازی گردد تا هدر نرود؟

در استان سیستان و بلوچستان به طور اعم (ممکن است در نقاط خاصی در همین استان فرق کند) چون دشت است و ماهیتش با بادهای موسمی و کویر گره خورده، این امکان وجود ندارد. آن جا آب خوان ندارد که این آب ها را تزریق نمایند.

سیل در این استان، چیز غریبی نیست؛ چه آن زمان که سد نداشتند و چه حالا که سد دارند. اگرچه این سیل را در چند سال گذشته نداشتند، اما الآن که رخ داده، پدیده طبیعی شان است. بارندگی شدید از اواخر دی تا اواسط بهمن همواره بوده و غیر از همین اندازه که در سدهای بلوچستان است که حجم بسیار محدودی دارد، دیگر امکان ذخیره سازی بیش تر نیست.

• اگر آب خیزداری ما درست انجام می شد، این امکان وجود داشت که هم آب ذخیره گردد و هم خرابی نباشد؟

بله، آب خیزداری به عنوان فعالیتی برای کنترل سیلاب، کنترل فرسایش و رسوب باید انجام گردد و این که چنددرصد صورت گرفته، من اطلاعی ندارم. باید مطالعات انجام گردد و هرنوع فعالیت آب خیزداری مناسب شناسایی و انجام گردد؛ چه مطالعات برروی پوشش گیاهی و چه سازه. یعنی در صورت امکان، سازه هایی ساخته گردد که سرعت و پراکندگی سیل را کنترل نمایند و یا جابه جایی سازه ها و خانه ها از محل های سیل خیز.

در خوزستان که می دانم چه قدر کار مطالعاتی صورت گرفته و نقاط فرسایش شناخته شده و نوع آب خیزداری در استان خوزستان و حوزه زاگرس شناسایی شده، هنوز تعیین نیست چه قدر کار صورت گرفته است.

• باوجود همه اقدامات پیش گیرانه، بازهم در همه جهان سیل می آید. چرا ؟

سیل پدیده ای است مثل زلزله. شما نمی توانی جلوی زلزله را بگیری! به آسمان هم نمی توانی بگویی نبار! باید تا می توانی خودت را ایمن کنی.

در سال 2015 و 2016 میلادی در فرانسه و آلمان سیل آمد و کشته هم داد، اما موضوع این است که اگر آن ها کنترل ها و اقدامات پیش گیرانه را از قبل انجام نمی دادند، آمار خسارت ها خیلی بزرگ تر بود.

• تبعات محیط زیستی سیل اخیر چه بود؟

فارغ از خرابی هایی که سیل به بار آورده، اگر روی مثبت قضیه را نگاه کنیم، محیط زیستی ها از این پدیده استقبال می نمایند، چون عاملی است برای تغذیه دریای عمان و این ریزمقوی های داخل سیل، انرژی لازم برای دریای عمان را فراهم می نماید. سیل برای گردش آب دریای عمان هم مفید است.

جازموریان هم که سال ها به کانون فراوری ریزگرد در منطقه تبدیل شده بود، حالا آب گیری شده و امیدواریم سال های بعد هم تداوم داشته باشد. البته این ناراحت نماینده است که خانه های مردم که نزدیک تالاب بوده خراب شده، که با مطالعات و انجام اقدامات پیشگیرانه می توان میزان خسارت های ناشی از سیل را کاهش داد.

عکس: سایت تامیز آف ایندیا