آبشارهای جاری در کنار گرمترین نقطه زمین، منابع آبی عظیم در کویر - مجله کارنیکان

اما طی دهه گذشته رفته رفته کاشفان کویر و ماجراجویان طبیعت با حضور در قسمتهای مختلف این کویر هر روز پرده ای جدید از رازهای سر به مهر این منطقه برداشته اند.

وجود عارضه های طبیعی سر به فلک کشیده کلوتها که به شهر پری های کویر شهرت دارند و از فرسایش باد خاک ایجاد شده اند، وجود گرمترین نطقه زمین در کویر مرکزی و همچنین گودترین نطقه ایران در این کویر هر روز بر رکوردهای این پهنه می افزاید و جالب اینکه در این مکان که تصور می شد کوچکترین حیاتی در آن یافت نمی گردد جلوه های بدیع از طبیعت بکر وجود دارد و حتی در گرمترین نطقه زمین نیز نوعی عنکبوت زندگی می نماید.

اما مهمترین تهدیدی که در کویر هر گردشگر و ماجراجویی را تهدید می نماید کمبود آب است گمان می رود در کویر شهداد و گسترده تر از آن کویر لوت کمترین منابع آبی وجود داشته باشد.

وقتی نام کویر شهداد در ذهنم تداعی می گردد بی درنگ تصویر ماده گاوی کشته بر پهنه کویر در گندم بریان در ذهنم می آید که یکی از عکاسان کرمانی آن را شکار نموده بود، حیوان به سبب بی آبی و دوری از آبادی در کویر تلف شده و به دلیل گرمای فراوان هوا تمامی آب بدنش تبخیر شده بود اما شگفت آن بود که در گرمای نزدیک 70 درجه ای گندم بریان هیچ باکتری وجود نداشت که بتواند بدن این حیوان را تجزیه کند و نتیجه اش پیکر خشکیده اما سالم حیوان بود که سالها در کویر رها شده بود.

داستان شورانگیز رودخانه شور در لوت

اما در همین کویر و تنها چند کیلومتر آن سو تر در دمای بالای 50 درجه لوت یکی از رودخانه های دائمی ایران وجود دارد که هیچ گاه نخشکیده است و از شمال کویر لوت جریان می یابد و به جنوب این کویر در استان کرمان ختم می گردد اما خاتمه این رودخانه چه می گردد؟ این سوال ذهن بسیاری از ماجراجویان کویر را به خود مشغول نموده است و جواب این سوال به کشف چندین آبشار در اعماق همین کویر منجر شده است.

برای کنکاش ماجرای داستان شور انگیز رودخانه شور کافیست دل به دریای بی کران کویر لوت بزنید اما این سفر چند ضرورت دارد که اگر جدی گرفته نشوند مسلما منجر به سفری بی بازگشت از کویر خواهد شد.

به همراه داشتن بلد محلی و همچنین تجهیزات ارتباطی و کویرنرودی از اهمیت فوق العادی در این سفر برخوردار است و همچنین چون در بعضی از قسمتهای کویر به خصوص در گندم بریان و کویر مرکزی گاه دمای هوا به بالای 60 درجه در طول تابستان می رسد، سفرهای اکتشافی باید یا در طول شب انجام گردد و یا اینکه این سفرها باید در فصل پاییز و زمستان صورت گیرد.

به هر روی پس از طی کردن 47 کیلومتر از جاده شهداد به سمت نهبندان که تنها جاده عبوری از قلب کویر است و گذر از چند روستا که جزو معدود سکونتگاههای بشری در این منطقه هستند و محلی های شفیع آباد و ده سیف آنها را می خوانند و عبور از نبکاها که به گلدانهای کویر شهرت یافته اند باید پای از تمدن به سمت کویر بی انتها بگذارید و از جاده اصلی خارج شوید.

پس از طی مسافتی معادل 42 کیلومتر نخستین نشانه های رودخانه شور نمایان می گردد و در کویری که تا چشم کار می نماید تنها ماسه و شن است پهنه ای از آب که همچون ماری سفید رنگ در کویر می خرامد و پس از هزاران کیلومتر به جنوب کویر می رسد نمایان می گردد.

اما شگفت آور در کویر شهداد وجود این رودخانه نیست در این عرصه شنی و بی منتها شگفت این است که صدای شر شر آبشارهایی بزرگ را بشنوید و در نهایت منظره ای را ببینید که اکثرا در مکانهای پر آب دیده می گردد.

رودخانه شور در دل کویر آبشاریهای زیبایی را به تصویر کشیده است و بوم کویر را صحنه یکی از زیباترین مناظر طبیعی نموده است اما وجود آبگیرهای گسترده و گاه دریاچه های زیر زمینی که تنها یک لایه چند سانتیمتری از سطح شن بر روی آن را پوشانده است نیز از عجایب کویر لوت است. کویری که در نگاه اول گمان می رود خشک و بی آب است در واقع میلیونها مترکعب آب را در زیر لایه های خود جای داده است و به حوزه آب ریزی تبدیل شده است که قلب کویر را زنده نموده است.

در کنار این آبگیرها که در آنها حتی جاندار در حال انقراض ارتمیا نیز یافت می گردد هزاران پرنده آبزی زندگی می نمایند و جلوه هایی بی نظیر از طبیعت را در جایی رقم زده اند که گمان نمی رود هیچ موجود زنده تاب زندگی در آن را داشته باشد.

همه اینها در حالی است که تا چندی قبل از کویر لوت به عنوان مکانی عاری از حیات یاد می شد اما حالا این مکان یکی از سکونتگاههای بکر حیات وحش لقب می گیرد.

بستر رودخانه کیلومترها در زیر زمین لوت جاری است

محسن تجربه کار که یکی از طبیعت گردان کرمان محسوب می گردد در پی سفرهایش به کویر لوت با خبرنگاران در مورد دیده هایش از لوت به سخن نشست و از عجایب کویر گفت.

به گفته تجربه کار در بخشهای از کویر لوت بستر رودخانه شور در زیر زمین پنهان می گردد و بخش قابل توجهی از شوری آب این رودخانه در کویر شسته می گردد و در نهایت پهنه های بزرگی از آبهای زیر زمینی به وجود می آید.

این کاووشگر کویر کرمان وسعت این پهنه های آبی را قابل توجه می داند و ذخایر گسترده آب در کویر را غیر قابل تصور عنوان می نماید و نکته که به آن تاکید دارد این است که کویر نوردان آماتور نباید به هیچ عنوان در این مناطق گام بگذارند زیرا لایه نازک شن خشک بر روی این پهنه ها به سادگی فرو می رود و موجب باتلاقی شدن این پهنه می گردد.

وی اما زیباترین صحنه ای را که در این بخش از کویر دیده است پرواز پرندگان آبزی در آبگیرهای حاشیه این پهنه ها می داند.

به گفته تجربه کار زیبایی حضور این پرندگان در کنار عبور و مرور بعضی از حیوانات موجود در کویر خشک نفس را در سینه حبس می نماید و در حالیکه در هیچ نقشه ای وجود این عرصه ثبت نشده و حتی اطلاعاتی در مورد توپوگرافی دقیق و یا حیات وحش منطقه وجود ندارد اما به یکباره انسان به چشم خود چیزهایی را می بیند که خط بطلان بر تمام شنیده های گذشته می کشد.

وی همچنین عکسهایی از وجود آبزنی آرتمیا در آبهای این منطقه گرفته است و عنوان می نماید این منطقه مملو از این جانداران در معرض انقراض است.

محمد رشیدی، کویر شناس نیز از جمله افرادی است که طبیعت کویر لوت وی را غرق در خود نموده است و با هیجان و شگفتی از دیده هایش از کویر لوت می گوید و در این میان آبشارهای کویر لوت وی را به وجد آورده است.

این محقق کویر ایران ساحل سمت غرب گندم بریان که از آن به عنوان یکی از گرمترین مناطق زمین یاد می گردد را محل یکی از آبشارهای زیبای کویر می داند و از آن به عنوان آبشار شور نمکی یاد می نماید.

رشیدی چشمانش از یادآوری صحنه های وجود این آبشار برق می زند و با شعف می گوید: این صحنه های انسان را به شکر گزاری در مقابل خداوند ترغیب می نماید، کسی باور نمی نماید در جایی که گرمای هوا حیات انسان را تهدید می نماید به یکباره به محیطی زیبا و خارق العاده می رسید که آبشارهای بی نظیر در قلب کویر خودنمایی می نمایند.

رودخانه شور صدها کیلومتر در زیر زمین جریان دارد

وی همه اینها را نعماتی ناشی از رودخانه شور می داند که پس از 200 کیلومتر خرامیدن در لوت به خودنمایی در انتهای کویر می پردازند.

وی رود شور را نعمتی برای کویر می داند و مطالعه در مورد این رود بزرگ کویری را ضروری می داند و می گوید که عرض این رودخانه در بعضی جاهای کیلومترها وسعت دارد.

وی نیز از مشاهداتش از آبهای زیر زمینی موجود در کویر لوت می گوید و از آن به عنوان دریای نهفته در لوت یاد می نماید و به آن چاله رود شور نام می دهد.

رشیدی به گردشگران هشدار داد که نباید به این دریاچه های عظیم نمکی نزدیک شوند زیرا در کرانه های این منابع آبی عظیم امکان فرو رفتن وجود دارد.

ماجرای کشف آبشارهای کویر لوت

اکبر رشیدی مقدم از جمله کویر نوردان و مستند سازانی است که گام به این کویر گذاشته است وی نیز در مورد این کاووش سفرنامه ای نوشته است که در بخشی از این سفرنامه آورده است؛ در نخستین روز از سفر به کویر لوت تصاویر بسیار زیبایی ضبط شد از جمله دو مرغ کوچک در آب رود شور مشغول شنا و تغذیه از حشرات آبزی بودند و همچنین تصویر برداری از آبشاری در دل کویر لوت که تا به امروز کسی آن را به تصویر نکشیده بود.

در بخش دیگری از سفرنامه وی آمده است، این آبشار شور و از پدیده های جذاب و ناشناس کویر است، رودشور از خراسان جنوبی حوالی خوسف بیرجند سرچشمه می گیرد و تنها بخشی از رود شور درخراسان جنوبی دارای آب دائم است و بعد از چند کیلومتر در زمین فرو رفته و راستا رودشور خشک می گردد و مجددا بعد از دهها کیلومتر در غرب گندم بریان کرمان چشمه های آب دائمی از زمین می جوشد.

وی در سفرنامه اش می گوید: خوشبختانه علاوه بر روئیت این چشمه ها در جوار دیواره غربی گندم بریان پیروز به شناسایی دو آبشار بسیار زیبا شدیم که اولی آن یک پله بود و آنرا آبشار شور سفلی نام نهادیم. آبشار دومی زیباتر و دوپله ایی بود که پله اول آن کوتاهتر و آب به صورت جوی های متعدد ریزش می کرد و پله دوم آن بلند و آب به صورت یک جا پایین می ریخت. این آبشار دوم را آبشار شورعلیا نام گذاری کردیم. یکی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی کرمان که همراه ما بود با بیل چاله کوچکی در زمین حفر کرد که بعد از چند دقیقه پر از آب شد و معین بود در زیر پای ما دریای نهفته ای از آب مخلوط با ماسه قرار گرفته است.

استاد باستانی پاریزی نیز در بحث کویر اشاره می نماید کویر کاسه خیلی بزرگ است که ته کاسه کمی غذا وجود دارد و هر کسی برای استفاده از آن باید قاشق های بلندی داشته باشد طبیعی است هیچ کس نمی تواند با قاشق خودش غذا بخورد در نتیجه مجبور است غذا را به نفر روبرو دهد و آن فرد نیز به وی غذا بدهد معنای این جمله پیوندی است که کویر برقرار می نماید.

زیبایی ها و اسرار بی انتها کویر گردشگران و ماجراجویان را همچنان مانند قطبی از آهن ربا به سمت خود جذب می نماید، سرزمینی اعجاب آمیز که هر قدم که بر می داری سری از گنجینه اش را در دامانت می ریزد و داشته هایش نیز مانند کویر لوت بی انتهاست.

گزارش: اسما محمودی